Rozmowa z dr. Konradem Graczykiem, zastępcą dyrektora Biura Badań Historycznych IPN, dotyczy funkcjonowania niemieckich sądów specjalnych w Generalnym Gubernatorstwie podczas II wojny światowej. Dr Graczyk wyjaśnia, że były to instytucje niemieckie, obsadzane przez niemieckich sędziów, działające na podstawie niemieckiego prawa oraz rozporządzeń Hansa Franka. Choć formalnie istniał dualizm sądowy — niemieckie i podporządkowane im sądy polskie — realna władza należała do okupanta.

Sądy specjalne rozpatrywały sprawy karne, polityczne, gospodarcze i kryminalne, a ich wyroki były jednoinstancyjne i natychmiast wykonalne. Procedury były uproszczone, choć zachowywano elementy postępowania dowodowego. Orzekali w nich sędziowie wykształceni, często członkowie NSDAP, nierzadko uprzedzeni wobec Polaków. Mimo obowiązywania prawa, wyroki miały często charakter rasistowski.

Po wojnie większość sędziów uniknęła odpowiedzialności — chronieni byli przez system prawny RFN i brak dokumentacji (zniszczonej przez Niemców przed ewakuacją). Wiedza współczesnych Niemców na temat działań sądów specjalnych w GG jest znikoma, co dr Graczyk określa jako efekt świadomego zaniedbania edukacyjnego. Drastycznym przykładem działalności tych sądów były wyroki śmierci za niezgłoszenie się oficerów polskich oraz pomoc Żydom — nakładane z mocy prawa bez możliwości łagodzenia kary.

Audycja powstała we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej.