“We moeten de ervaring beschermen tegen de filosofie”

Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof en psycholoog William James uit wat de kern van zijn project is.

Wat bedoelt James met de door hem geïntroduceerde term “stream of consciousness”?

Waarom moeten we filosofische ideeën beoordelen op hun cash value?

Waarom willen we als mensen altijd theoretiseren over ervaringen en zo van percepten naar concepten gaan?

Te gast is Hein van Dongen

De denker die centraal staat: James

“Ik denk niet dat de wereld of de wetenschappen voor mij ooit een aanleiding zouden zijn voor filosofische problemen. Wat voor mij filosofische problemen oproept, zijn de zaken die andere filosofen beweren over de wereld of de wetenschappen”

Op deze manier bekritiseerde de Britse filosoof G.E. Moore het idealisme dat volgens hem alom vertegenwoordigd is in de filosofie.

Wat houdt de common sense-filosofie in die Moore tegenover het idealisme stelt?

Waarom is common sense iets anders dan boerenwijsheid?

En waarom is het argument met zijn handen tegelijk kinderlijk eenvoudig en complex?

Te gast is Wim Vanrie

De denker die centraal staat: Moore

“Ideeën, als ze verwaarloosd worden door hen die er zich beroepshalve mee zouden moeten bezighouden - dat wil zeggen door hen die geleerd hebben kritisch over ideeën na te denken - gaan soms een onbeheersbaar eigen leven leiden en een onweerstaanbare macht op de massa’s uitoefenen”

Op deze manier drukte Isaiah Berlin een mogelijkheid uit, die zich momenteel voltrekt met het denken van de Frans-Amerikaanse filosoof René Girard.

Waarom wordt Girard omarmd door Silicon Valley- en MAGA-mannen als Peter Thiel en JD Vance?

Verdraaien zij het denken van Girard of geeft zijn denken inderdaad aanleiding tot antidemocratische gedachtengoed en vijanddenken?

En wat gebeurt er als we mimetische begeerte niet remmen, maar juist aanwakkeren?

Te gast is Guido Vanheeswijck

Thema: Girard en de tech-bro’s

"Dan hebben ze misschien iets meer honger in Afrika, maar hier niet”, stelde Geert Wilders in een van de verkiezingsdebatten. Het was de slotzin van een betoog om te bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking, een potje dat zo langzamerhand toch een keer leeg moet zijn, als je ziet hoe vaak daar al niet geld uitgehaald is.

Hoe walgelijk de uitspraak ook, het appelleert aan een vraag die je wel met recht kan stellen: zit er een grens aan de compassie die je kan hebben met anderen, als het jezelf gaat raken?

“'U interesseert me niet.’ Geen mens kan die uitspraak doen zonder een wreedheid te begaan en de gerechtigheid te schenden” stelde de Frans-joodse filosofe Simone Weil. In haar denken en leven streefde zij radicale compassie na.

Wat waren Weils inspiratiebronnen voor deze levenshouding? En welke rol spelen emoties hierbij?

In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar compassie, door de bril van Simone Weil.

Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. Naar aanleiding van de intellectuele biografie van Titus Brandsma, geschreven door Inigo Bocken.

Allard en Inigo ontvangen Frits de Lange, emeritus-hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit en auteur van Simone Weil, In alles tot het uiterste.

Simone Weil kun je kennen van de eerdere aflevering die wij over haar maakten, met Marc de Kesel. Een linkje naar deze aflevering vind je hier.

Kijk deze aflevering ook op youtube! https://youtu.be/kO4U-l-0Iek

Botox, fillers, iets aan je neus laten doen, grotere borsten, een buttlift, haarimplantaten. Het is steeds normaler om wat aan je lichaam te verbouwen. En niet alleen voor mensen bij wie alles wat meer is gaan hangen; ook jongeren optimaliseren graag hun voorkomen. Want waarom met een te klein/groot/dik of dun lichaamsdeel lopen als je het ook kan aanpassen?

Het is letterlijk de meest uiterlijke vorm van maakbaarheidsdenken. Het bevindt zich op alle terreinen van ons leven. Kijk maar eens rond in de stationsboekwinkel, je vindt er boeken die je vertellen hoe je je opvoeding, carrière, lichaam, relatie, agenda, vakantie kan optimaliseren. En dan heb ik het nog niet over maatschappelijke, politieke, economische en ecologische maakbaarheid.

“Sla acht op jezelf, en waar je jezelf aantreft, laat jezelf daar los; dat is het allerbeste.” De middeleeuwse monnik Meister Eckhart pleit juist voor gelatenheid. Waarom vindt volgens Eckhart de mens juist in berusting zijn bestemming? Hoe raakt dat aan wat de oosterse filosofie Wu Wei noemt? En waarom werd Eckhart verketterd?

In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar maakbaarheid, door de bril van Meister Eckhart. Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. Naar aanleiding van de intellectuele biografie van Titus Brandsma, geschreven door Inigo Bocken.

In deze aflevering ontvangt Allard Amelink, samen met Willem de Witte, Gerard Visser. Hij was tot 2015 hoofddocent cultuurfilosofie aan de Universiteit Leiden. Hij schreef verschillende werken over gelatenheid, waaronder: Gelatenheid. Gemoed en hart bij Meister Eckhart.

De wereld staat in veel opzichten in de fik. We hebben te maken met razendsnel veranderend klimaat – in ecologische, maatschappelijke, politieke en geopolitieke zin. Al deze ellende kan voor een onrust zorgen in je persoonlijke leven. Het slechte nieuws buitelt over je heen, de onzekerheid is groot. Hoe hou je je te midden van al dat geweld staande? Hoe zorg je dat er ruimte blijft voor je eigen persoonlijke ontwikkeling? Moet je je afsluiten voor alles wat er om je heen gebeurt? Of moet je je nu juist radicaal engageren met de wereld?

“Wanneer men de kracht voor de kleine dingen heeft, heeft men ze ook voor de grote,” schreef Etty Hillesum. Zij leefde als Joodse vrouw in de Tweede Wereldoorlog en werd op 29-jarige leeftijd vermoord in Auschwitz. In haar brieven en dagboeken lezen we over haar zoektocht naar persoonlijke groei en verbinding met de wereld, en tegelijk spelen op de achtergrond alle gruwelijkheden van het nazisme zich af. In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar het innerlijk leven en de buitenwereld door de bril van Etty Hillesum.

Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. Samen met Inigo Bocken ontvangt Allard Amelink in deze aflevering Ria van den Brandt. Zij is als onderzoeker en supervisor werkzaam aan de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit.

Het werk (uitgeverij Balans) is de volledige en kritische uitgave van het dagboek en de brieven van Etty Hillesum.

Meld je nu aan voor ons live-event op vrijdag 21 november in Utrecht, via centre-erasme.nl/event

Natuur en klimaat zijn thema’s waarbij je vooral moeizame blikken krijgt. Want het gaat natuurlijk snel over wat allemaal niet goed gaat – en dat is helaas veel. Opwarming van de aarde, afname biodiversiteit, het verdwijnen van landschappen. En het wordt snel technisch en beschouwend: CO2-uitstoot, toxische stoffen, planetaire grenzen. Als we niet uitkijken wordt de natuur niet meer dan technisch studieobject.

“Mijn haren rijzen te berge en de ogen van mijn ziel zijn wijd open, ik ben aanwezig, zonder het te beseffen, in dit onuitsprekelijke paradijs, en ik neem dit geheim waar, dit wijd open geheim dat er voor iedereen is, gratis, en niemand schenkt er aandacht aan.”

Thomas Merton werd na een bewogen leven vol seks en drank, in 1941 monnik in de Amerikaanse staat Kentucky. In 1948 verscheen zijn autobiografie De Louteringsberg, dat een wereldwijde bestseller werd. Tot aan zijn dood eind jaren 60, sprak hij zich uit over thema’s als atoombewapening, de economische uitbuiting van het mondiale zuiden, rassendiscriminatie. In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar de natuur, door de bril van Thomas Merton

Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. Naar aanleiding van de intellectuele biografie van Titus Brandsma, geschreven door Inigo Bocken. In deze aflevering ontvangt Allard Amelink, samen met Willem de Witte, Kick Bras, emeritus predikant en als onderzoeker gelieerd aan het Titus Brandsma Instituut te Nijmegen. En hij is schrijver van Onuitsprekelijk Paradijs. Over de groene spiritualiteit van Thomas Merton.

Meld je nu aan voor ons live-event op vrijdag 21 november in Utrecht, via centre-erasme.nl/event

De op-een-na meest vertaalde Nederlandse auteur? Jan van Ruusbroec! De verzuiling ligt ver achter ons. De samenleving is niet meer opgedeeld in een protestante, katholieke en socialistische werelden. Maar dat betekent niet dat er geen subsamenlevingen bestaan. De lijnen lopen niet meer langs religie of levensbeschouwing, maar langs opleidingsniveau, inkomen, leefstijl. “Probeer een BBB’er maar eens een bietenbal in plaats van een bitterbal te serveren. Of op een D66-bijeenkomst een ambtsgebed uit te spreken.”, zei Beatrice de Graaf laatst in een column in NRC. Het zijn online en offline bubbels. Want we wonen ook gescheiden – stad vs. platteland, dure wijken vs. minder dure wijken. Waardoor je mensen buiten je bubbel ook bij de supermarkt of op het schoolplein nauwelijks meer treft. En ontmoeting met mensen die echt anders in het leven staan kan ook verdraaid lastig zijn.

Hoe kun je een échte ontmoeting hebben? Moet je een deel van jezelf opgeven om de afstand te overbruggen? Of kun je juist door de ander meer jezelf worden? In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar ontmoeting, door de bril van op een de meest vertaalde Nederlandstalige auteur allertijden: Jan van Ruusbroec. Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. Samen met Inigo Bocken. ontvang ik, Allard Amelink, in deze aflevering Rob Faesen. Hij is emeritus hoogleraar aan de KU Leuven, de Universiteit Antwerpen en Tilburg University. Zijn onderzoek richt zich op de Middelnederlandse mystieke literatuur.