エピソード

  • 144. Jak manipulować ludźmi przy pomocy matematyki?

    144. Jak manipulować ludźmi przy pomocy matematyki?
    2025/12/09
    Mapy to znacznie więcej niż tylko odwzorowanie terenu – w rękach polityków i matematyków potrafią stać się potężnym narzędziem wpływu, które może decydować o wynikach wyborów. Odpowiednie wytyczanie granic okręgów, znane jako gerrymandering, czy tworzenie rejonów szkolnych, może prowadzić do segregacji rasowej i ekonomicznej. Ale „mapomatyka” to także ratunek i optymalizacja. Dzięki twierdzeniu Bayesa można skuteczniej szukać zaginionych na oceanie samolotów (lub zgubionych w domu słuchawek!), a skomplikowane algorytmy pozwalają kurierom unikać niebezpiecznych i czasochłonnych „lewoskrętów”.

    O tym, jaka matematyka kryje się za mapami i jak można za jej pomocą wpływać na nasze codzienne decyzje, rozmawiamy z Pauliną Rowińską. To matematyczka i dziennikarka, autorka książki „Mapomatyka. Jak mapy prowadzą nas i zwodzą” wydanej przez Wydawnictwo RN. A ten odcinek naszego podcastu jest efektem płatnej współpracy z tym wydawnictwem.

    Książkę kupicie na stronie https://wydawnictworn.pl/ w postaci papierowej, jako audiobook i ebook – ale najbardziej polecamy papier, bo jest ślicznie wydany.

    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv
    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka

    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109
    続きを読む 一部表示
    47 分
  • 143. Nauka na czasie: Od wilka do jamnika, od żbika do kota rzymskiego legionisty

    143. Nauka na czasie: Od wilka do jamnika, od żbika do kota rzymskiego legionisty
    2025/12/02
    Kiedy psy zaczęły się tak bardzo od siebie różnić jak ratlerek od doga czy chart od mopsa? Selektywna hodowla trwa raptem 200–300 lat, a psy są z nami od co najmniej 10–11 tysięcy. Naukowa odpowiedź zaskakuje: ta różnorodność to wcale nie efekt ostatnich stuleci, tylko tysięcy lat. A koty? Skąd się wzięły w Europie? No więc wygląda na to, że wcale nie trafiły tu - jak dotąd sądzono - z rolnikami. Przyszły z... rzymskimi legionistami. Posłuchajcie Podcastu Crazy Nauka!

    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv
    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka

    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109

    Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:
    https://www.science.org/doi/10.1126/science.adt0995
    https://academia.pan.pl/skad-wziely-sie-rasy-psow-sa-starsze-niz-dotad-sadzono/
    https://en.wikipedia.org/wiki/Domestication_of_the_dog
    https://www.science.org/doi/10.1126/science.adt2642
    https://wyborcza.pl/7,75400,32429085,koty-domowe-zawdzieczamy-rzymianom-a-nie-pierwszym-rolnikom.html
    続きを読む 一部表示
    30 分
  • 142. Co by było, gdyby z Ziemi zniknęły wszystkie grzyby?

    142. Co by było, gdyby z Ziemi zniknęły wszystkie grzyby?
    2025/11/25
    Grzyby. Podtrzymują nasze procesy życiowe, rozkład materii czy fermentację, bez której nie rozwinęłaby się nasza cywilizacja. Bez nich życie na Ziemi natychmiast zaczęłoby się sypać. Ucierpiałyby uprawy, krowy, leczenie chorób, pieczenie chleba, warzenie piwa czy sosu sojowego. Lasy przestałyby być lasami bez przerastającej glebę grzybni, która - notabene - nie tworzy “grzybowego internetu” w znaczeniu, jakie lubi jej nadawać sam internet.

    O to, jak potoczyłyby się sprawy, gdyby nagle zabrakło grzybów, zapytaliśmy prof. Martę Wrzosek, mykolożkę, przed którą grzyby nie mają tajemnic i która wspaniale o nich opowiada. Na co dzień pracuje w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego i na Wydziale Biologii UW. Jest też współautorką, obok Karoliny Głowackiej, fascynującej książki “W czym grzyby są lepsze od Ciebie”.

    Tę książkę wydało Wydawnictwo RN, zapewne lepiej Wam znane ze swoich ścisłych związków z podcastem Radio Naukowe. A ten odcinek naszego podcastu jest owocem naszej płatnej współpracy z tym wydawnictwem.

    Książkę kupicie na stronie https://wydawnictworn.pl/ w postaci papierowej, jako audiobook i ebook - ale najbardziej polecamy papier, bo jest pięknie wydany :)

    Nasza rozmowa z prof. Wrzosek - jesteśmy tego pewni - całkiem odmieni sposób, w jaki patrzycie na grzyby.

    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv

    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka

    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109
    続きを読む 一部表示
    1 時間 28 分
  • 141. Nauka na czasie: Odkleszczowa alergia na mięso i “zdjęcie” ostatnich chwil mamuta

    141. Nauka na czasie: Odkleszczowa alergia na mięso i “zdjęcie” ostatnich chwil mamuta
    2025/11/18
    Ukłucie kleszcza, po którym hamburger staje się śmiertelny? Brzmi jak miejska legenda, ale zespół alfa-gal naprawdę zabija — i w tym odcinku opowiadamy o pierwszym potwierdzonym przypadku takiej śmierci w USA oraz o tym, jak ta dziwna alergia działa. A potem cofamy się o 39 tysięcy lat, żeby - dosłownie - zajrzeć do organizmu mamuta Yuki w chwili jego śmierci, bo naukowcom udało się odczytać jego RNA.Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dacPolecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :) https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:https://www.jaci-inpractice.org/article/S2213-2198(25)00953-5/fulltext https://www.scientificamerican.com/article/man-with-tick-borne-meat-allergy-alpha-gal-dies-after-eating-burger/ https://www.cdc.gov/alpha-gal-syndrome/about/index.html https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24493-alpha-gal-syndrome https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/72/wr/mm7230a2.htm https://ceji.termedia.pl/Alpha-gal-syndrome-the-first-report-in-Poland,10,45048,1,1.htmlhttps://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C108838%2Centomolog-ugryzienie-kleszcza-moze-okazac-sie-antymiesna-szczepionka.htmlhttps://www.alab.pl/centrum-wiedzy/alfa-gal-syndrom/?srsltid=AfmBOooyQxB6ZyP9mDJ6BvJ4Efhy5Cg_0ICLN-ktQd2Sy6bWS9Ef8zrx#alfagal5 https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(25)01231-0https://www.sciencealert.com/yuka-the-woolly-mammoth-just-gave-us-the-oldest-rna-ever-sequencedhttps://www.eurekalert.org/news-releases/1105073
    続きを読む 一部表示
    38 分
  • 140. Syndrom noblisty, czyli wielkie bzdury wielkich naukowców

    140. Syndrom noblisty, czyli wielkie bzdury wielkich naukowców
    2025/11/11
    Syndrom noblisty, czyli wielkie bzdury wielkich naukowców Wielu laureatów Nagrody Nobla spotyka dziwna przypadłość. Zaczynają promować pseudonaukowe terapie, szerzyć rasistowskie poglądy albo zaprzeczać istnieniu AIDS. W tym odcinku opowiadamy o syndromie noblisty, który pcha naukowych geniuszy do wykraczania poza ich kompetencje, tak że lądują w krainie bzdur. Będzie James Watson przekonany o genetycznej niższości Afrykanów, Linus Pauling garściami łykający witaminę C oraz Kary Mullis rozmawiający z świecącym szopem. Serio.

    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv
    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka

    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109

    Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:
    https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1998/11/03/nobel-chemist-kary-mullis-making-waves-as-a-mind-surfer/31e7e720-44e4-49ff-8458-a9822cdcb47e/
    https://www.mcgill.ca/oss/article/technology-history/man-who-photocopied-dna-and-also-saw-talking-fluorescent-raccoon
    https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1721880,1,genialni-naukowcy-tez-bladza.read
    CDN
    続きを読む 一部表示
    1 時間 19 分
  • 139. Bestie z głębin, czyli łapiemy ewolucję za płetwę grzbietową

    139. Bestie z głębin, czyli łapiemy ewolucję za płetwę grzbietową
    2025/11/04
    Wiecie, że delfiny miały kiedyś kopyta? A foki wciąż mają łabędzie szyje, tyle, że… trochę ich nie widać. Ale to jeszcze nic przy tym, co działo się przez miliony lat, gdy w oceanach panowały gady. Dzięki dr. Danielowi Tyborowskiemu zaglądamy praoceanom pod fale i patrzymy, jak działały różne mechanizmy ewolucji.

    A odcinek jest elementem płatnej współpracy z Wydawnictwem RN, które właśnie wypuściło książkę naszego gościa zatytułowaną “W głębiny. Ewolucyjna podróż morskich gadów i ssaków”. Książkę kupicie na stronie https://wydawnictworn.pl/ w postaci papierowej, jako audiobook i ebook. No i są jeszcze fantastyczne plakaty autorstwa Marcina Ambrozika będące ilustracjami z książki.

    *** Przepraszamy za błędy w montażu, które się pojawiły. Już naprawione :)


    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv
    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka
    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109
    続きを読む 一部表示
    1 時間 15 分
  • 138. Nauka na czasie: Czy pełnia Księżyca wywołuje u nas bezsenność albo szaleństwo

    138. Nauka na czasie: Czy pełnia Księżyca wywołuje u nas bezsenność albo szaleństwo
    2025/10/28
    Czy pełnia naprawdę wysysa z nas sen i zdrowy rozsądek – a z rekinów robi nocnych żniwiarzy? Czy słusznie winą obarczamy Księżyc? A może to my sami się nakręcamy zasłyszanymi anegdotami? Naukowcy sprawdzili, ile jest faktów, a ile przesądów w przekonaniu, że Księżyc od czasu do czasu przejmuje nad nami kontrolę.

    Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:
    https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac

    Polecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :)

    https://www.youtube.com/watch?v=RKzgch0k3NQ&list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv

    https://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7Bpsu

    Polecajka na dziś: Jan-Willem van Prooijen, “Psychologia teorii spiskowych”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2024

    Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków:
    https://patronite.pl/crazynauka

    Jeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊
    https://buycoffee.to/crazynauka

    A tu znajdziecie nasze koszulki 😊
    https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109

    Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:
    https://www.science.org/content/article/yes-you-can-blame-moon-bad-night-s-sleep
    https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.abe0465
    https://news.yale.edu/2021/02/04/ancient-echoes-moonlight-affects-human-sleep-patterns
    https://health.clevelandclinic.org/moon-effects-on-humans
    https://theconversation.com/humans-have-an-internal-lunar-clock-but-light-pollution-is-disrupting-it-266717
    https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982213007549
    https://www.nationalgeographic.com/science/article/moon-bodies-health-sleep-menstruation
    続きを読む 一部表示
    37 分
  • 137. Zapomniana epidemia: ludzie uwięzieni we własnych ciałach

    137. Zapomniana epidemia: ludzie uwięzieni we własnych ciałach
    2025/10/21
    Opowiadamy o pandemii patologicznej senności, która niosła śmierć albo unieruchamiała chorych na całe dziesięciolecia. Mimo tych przerażających skutków została niemal całkiem zapomniana. Do dziś pozostaje jedną z najbardziej tajemniczych chorób XX wieku.Zachęcamy też do posłuchania dwóch cykli naszych podcastów, które tworzymy we współpracy z Polskim Radiem:1) serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac2) serii dociekliwie analizującej “Sekcja teorii spiskowych”: https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109 Zapraszamy do posłuchania naszego podcastu! Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:Książka “Przebudzenia”, Oliver Sacks, Zysk i S-ka 2011https://www.encephalitis.info/types-of-encephalitis/other/encephalitis-lethargica/http://medlink.com/articles/encephalitis-lethargica https://academic.oup.com/brain/article/140/8/2246/3970828https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/03946320231154997https://academic.oup.com/braincomms/article/6/5/fcae347/7810952 https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9892526/ https://www.neurologylive.com/view/encephalitis-lethargica-still-unexplained-sleeping-sicknesshttps://www.hkjpaed.org/pdf/2009;14;122-125.pdf https://en.wikipedia.org/wiki/1919%E2%80%931930_encephalitis_lethargica_epidemichttps://en.wikipedia.org/wiki/Encephalitis_lethargicahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Zapalenie_m%C3%B3zgu_von_Economohttps://pl.wikipedia.org/wiki/Lewodopahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Constantin_von_Economohttps://en.wikipedia.org/wiki/Awakenings_(book)
    続きを読む 一部表示
    1 時間 24 分