કોલ્સન વ્હાઇટહેડની પુલિત્ઝર પુરસ્કાર વિજેતા નવલકથા "ધ અંડરગ્રાઉન્ડ રેલરોડ" (The Underground Railroad) એ અમેરિકાના ગુલામી પ્રથાના અંધકારમય ઇતિહાસ પર આધારિત એક શક્તિશાળી અને કલ્પનાશીલ કૃતિ છે. આ નવલકથામાં, લેખકે ઐતિહાસિક "અંડરગ્રાઉન્ડ રેલરોડ" (ગુલામોને મુક્ત રાજ્યોમાં ભાગી જવામાં મદદ કરતું ગુપ્ત નેટવર્ક) ને એક વાસ્તવિક ભૂગર્ભ રેલરોડ તરીકે કલ્પના કરી છે, જેમાં ટ્રેનો, સ્ટેશનો અને કંડક્ટર પણ છે. વાર્તા કોરા નામની એક યુવાન ગુલામ સ્ત્રીની છે, જે જ્યોર્જિયાના એક વાવેતર (plantation) માંથી આઝાદીની શોધમાં આ ભૂગર્ભ રેલરોડ દ્વારા ભયાવહ પ્રવાસ ખેડે છે.

"ધ અંડરગ્રાઉન્ડ રેલરોડ" નું મહત્વ નીચે મુજબ છે:

• ઇતિહાસનું પુનર્કલ્પન: વ્હાઇટહેડે ગુલામીના ઇતિહાસને એક કાલ્પનિક ભૂગર્ભ રેલરોડ દ્વારા રજૂ કરીને વાચકોને એક અનોખો પરિપ્રેક્ષ્ય આપ્યો છે. આ "મેજિકલ રિયાલિઝમ" (જાદુઈ વાસ્તવવાદ) નો ઉપયોગ ગુલામીની ભયાનકતા અને તેની અસરોને વધુ તીવ્રતાથી દર્શાવે છે.
• ગુલામીની ક્રૂરતાનું નિરૂપણ: નવલકથા ગુલામીની શારીરિક, માનસિક અને ભાવનાત્મક યાતનાઓનું વિગતવાર અને નિર્દયતાપૂર્વક નિરૂપણ કરે છે. તે ગુલામોના દૈનિક જીવન, તેમના પર થતી હિંસા અને આઝાદી માટેના તેમના અથાક સંઘર્ષને ઉજાગર કરે છે.
• વિવિધ રાજ્યોમાં જાતિવાદના વિવિધ સ્વરૂપો: કોરાનો પ્રવાસ તેને જુદા જુદા રાજ્યોમાં લઈ જાય છે, અને દરેક રાજ્યમાં તે જાતિવાદના નવા અને કપટી સ્વરૂપોનો સામનો કરે છે. આ દર્શાવે છે કે ગુલામી નાબૂદ થયા પછી પણ જાતિવાદ કેવી રીતે જુદા જુદા સ્વરૂપોમાં પ્રવર્તમાન રહ્યો.
• આઝાદીની વ્યાખ્યા: કોરાના પ્રવાસ દરમિયાન, આઝાદીની વ્યાખ્યા સતત બદલાય છે. તે માત્ર શારીરિક મુક્તિ જ નહીં, પરંતુ માનસિક અને બૌદ્ધિક આઝાદીનો પણ પ્રશ્ન ઉભો કરે છે.
• આધુનિક અમેરિકા સાથે જોડાણ: આ નવલકથા ગુલામીના ભૂતકાળને આધુનિક અમેરિકામાં પ્રવર્તમાન જાતિવાદી મુદ્દાઓ સાથે જોડે છે, જે દર્શાવે છે કે ઇતિહાસની અસરો વર્તમાનમાં પણ જીવંત છે.

આમ, "ધ અંડરગ્રાઉન્ડ રેલરોડ" એ માત્ર એક ઐતિહાસિક વાર્તા નથી, પરંતુ તે ગુલામીના ભયંકર વારસા, આઝાદીની શોધ અને જાતિવાદ સામેના કાયમી સંઘર્ષ પર એક ગહન ટિપ્પણી છે, જે વાચકોને વિચારવા મજબૂર કરે છે.